معماری اسلامی‌ایرانی حلقه گم‌شده هویت بصری مشهد

مرتضی محمدپور | شهرآرانیوز، بااین‌حال، بنا به باور بسیاری از کارشناسان، شهرسازی در عصر کنونی نه‌فقط از آموزه‌های اسلامی بلکه حتی از مبانی علمی هم به‌دور است.

براین‌اساس، در ادامه سلسله‌نشست‌های تخصصی «تحقق معماری و شهرسازی با هویت اسلامی‌ایرانی» که به‌همت مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد برگزار می‌شود، این‌بار شهرداران، مسئولان و کارشناسان حوزه شهرسازی پای سخنان رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر مشهد و دانشیار دانشگاه علم‌وصنعت و مدیر قطب علمی معماری اسلامی نشستند تا به بحث و تبادل‌نظر درباره راهکار‌های احیای معماری اسلامی‌ایرانی در هویت شهری مشهد بپردازند.

ضرورت آشتی مشاوران با معماری اسلامی

حمید ضمیری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر مشهد، در این نشست گفت: بزرگ‌ترین چالش در حوزه معماری این است که مشاوران به‌عنوان تهیه‌کنندگان طرح‌های شهرسازی، باید شرح خدماتی مبتنی بر نیاز‌های جامعه اسلامی داشته باشند. وی افزود: این درحالی است که در وضع کنونی، عوامل دیگری مانند بهای تمام‌شده مصالح، دسترسی‌های شهری و برآورد‌های اقتصادی در اولویت قرار دارند. ضمیری ابراز امیدواری کرد: در طرح چهارم جامع مشهد به‌طور جدی به این موضوع توجه خواهد شد و به‌دنبال آن هستیم که با مشورت مرکز پژوهش‌های شورا، عملکرد مشاوران به‌دقت چارچوب‎بندی، رصد و شفاف نظارت شود.

معماری اسلامی فرازمانی و فرامکانی است

«معماری اسلامی فرازمانی و فرامکانی است و به کالبدی خاص محدود نمی‌شود.» این جمله محور سخنان مدیر مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد در این نشست بود. الهه‌سادات‌ذوقی‌حسینی با بیان اینکه هم‌اکنون معماری مسکونی در مشهد تقلید کورکورانه‌ای از معماری نئوکلاسیک غربی است، تصریح کرد که تنها راه برون‌رفت از بحران بی‌هویتی معماری معاصر در مشهد، نهادینه‌سازی رویکرد‌های ایرانی‌اسلامی در جامعه مهندسان است.

وی گفت: سرفصل دروس معماری اسلامی که در دانشگاه تدریس می‌شود، به بازنگری نیاز دارد؛ زیرا اکنون رویکرد تاریخی‌کالبدی در معماری ایران به‌عنوان معماری اسلامی تدریس می‌شود.
به‌گفته ذوقی‌حسینی، انطباق با اقلیم از نخستین اصول معماری اسلامی‌ایرانی است، تا حدی که اگر بنایی با ظاهر اسلامی‌ایرانی ساخته شود و در عمل اتلاف انرژی در آن صورت بگیرد، آن بنا در حقیقت بر اصول معماری ایرانی منطبق نیست.

تجلی جاهلیت مدرن در معماری غربی

هر تمدن نیازمند دو بال است که یکی کالبد و روبنای آن را بسازد و دیگری زمینه‌ساز تشکیل روح و زیربنای آن باشد. براین‌اساس، طبق گفته مدیر قطب علمی معماری اسلامی در این نشست، اگر امروزه اصفهان کالبد تمدن اسلامی‌ایرانی است، مشهدالرضا (ع) روح این تمدن را تغذیه می‌کند و اگر رهبر معظم انقلاب سال‌هاست بر ایجاد تمدن نوین اسلامی تأکید می‌کنند، باید به‌موازات اسلامی‌سازی علوم‌انسانی که در این تمدن به‌مثابه جان است، فکری هم به‌حال جسم و کالبد آن کرد؛ یعنی همان ظاهری که بیش از همه در معماری تجلی می‌یابد.

عبدالحمید نقره‌کار تأکید کرد که برخلاف تصور برخی افراد که معماری اسلامی را به‌معنی ارتجاع و عقب‌گرد دانسته‌اند، حقیقت این است که معماری مبتنی بر اندیشه‌های غربی تجلی جاهلیت مدرن است و با ارتجاع به گذشته، همان بت‌سازی‌ها را با شیوه‌های جدید برای انسان به ارمغان می‌آورد. وی گفت: در بسیاری از شهر‌های غربی که پس از انقلاب صنعتی ایجاد شده‌اند، فقط تأمین رفاه و پاسخگویی به نیاز‌های ظاهری انسان‌ها هدف قرار گرفته و از نیاز‌های معنوی و فلسفه هنر غفلت شده که ثمره آن هم تباهی روزافزونی است که جوامع لیبرال را در بر گرفته است.